Czym jest zachowek i komu się on należy?

Zachowek to pojęcie związane z polskim prawem spadkowym, które odnosi się do udziału ustawowego, jaki przysługuje pewnym osobom w spadku po zmarłym członku rodziny. Zachowek jest często określany jako „część spadkowa” i ma na celu zabezpieczenie interesów pewnych osób blisko związanych ze zmarłym, które nie zostały uwzględnione lub odpowiednio nie wynagrodzone w testamencie.

Krąg osób uprawnionych do zachowku

Osoby, które mają prawo do zachowku, to przede wszystkim dzieci, małżonek oraz rodzice zmarłego. Zachowek stanowi określony procent całości spadku i wynosi zasadniczo połowę tego, co przysługiwałoby danej osobie w przypadku, gdyby dziedziczyła na podstawie ustawowej. Innymi słowy, dla przykładu – jeśli ktoś zmarły nie uwzględnił swoich dzieci w testamencie, to każde z nich ma prawo do zachowku w wysokości połowy tego, co by odziedziczyło na podstawie ustawowych przepisów dziedziczenia. W sytuacji jednak gdy do kręgu osób uprawnionych do zachowku należy osoba trwale niezdolna do pracy lub niepełnoletnia, wówczas zachowek to 2/3 wartości spadku.

Warto zaznaczyć, że zachowek nie dotyczy innych krewnych, takich jak rodzeństwo. Te osoby nie mają prawa do zachowku, chyba że były uprawnione do spadku na podstawie testamentu lub innych przepisów prawnych. Są też szczególne sytuacje, w których również osoby z kręgu tych ogólnie uprawnionych do zachowku, zostaną wyłączone od prawa jego dochodzenia – chodzi tu głównie o przypadki uznania takich osób za niegodne do dziedziczenia czy też wydziedziczone przez zpadkodawcę.

Dochodzenie zapłaty zachowku

Zachowek może być dochodzony przez zainteresowane osoby przed sądem w przypadku, gdy zostaną pominięte w testamencie. Sprawa taka będzie podlegała rygorom procedury cywilnej. Uprawniony do zachowku będzie mógł dochodzić od spadkobiercy wypłaty sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku nie tylko gdy został on pominięty w testamencie w całości, ale również wtedy, gdy uprawniony do zachowku otrzymał już zapis bądź darowiznę, lecz w wysokości mniejszej niż wynika to z obliczonej wysokości zachowku (uzupełnienie zachowku). Pozew o zachowek będzie musiał złożyć do sądu miejsca ostatniego pobytu spadkodawcy. W pozwie tym konieczne będzie wskazanie majątku spadkowego i oszacowanie wartości zachowku, jaki winen należeć się powodowi. Kwota ta stanowić będzie wartość przedmiotu sporu, od której zależy też wysokość opłaty sądowej (5 %). W toku postępowania konieczne będzie przesłuchanie stron celem ustalenia rzeczy wchodzących w skład spadku. Niewykluczone, że jedynym sposobem na wyliczenie należnego zachowku będzie dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego. Tym samym proces taki może trwać od kilku miesięcy do nawet dwóch lat. Zakończy go wydanie prawomocnego orzeczenia, z którego wynikać będzie należna uprawnionemu do zachowku kwota.

Pamiętać należy, że roszczenie o zapłatę zachowku przedawnia się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu, stąd też należy dochować stosownego terminu w złożeniu pozwu.

Warto zwrócić uwagę, że prawo spadkowe może ulegać zmianom, dlatego zawsze warto skonsultować się z prawnikiem, aby uzyskać aktualne informacje i porady prawne w związku z kwestiami spadkowymi.

• Kto ma prawo do zachowku po zmarłym?

  Prawo do zachowku przysługuje dzieciom, małżonkowi oraz rodzicom zmarłego. Osoby te mogą dochodzić zachowku, jeśli nie zostały uwzględnione w testamencie lub otrzymały mniej niż wynikałoby z dziedziczenia ustawowego. Inne osoby, np. rodzeństwo, nie mają prawa do zachowku.

• Ile wynosi zachowek i czy może być wyższy?

  Zachowek zazwyczaj wynosi połowę udziału, jaki przysługiwałby w dziedziczeniu ustawowym. Jeśli osoba uprawniona do zachowku jest niepełnoletnia lub trwale niezdolna do pracy, przysługuje jej 2/3 tej wartości.

• Jak dochodzić zachowku i jaki jest termin na złożenie pozwu?

  Aby uzyskać zachowek, należy złożyć pozew do sądu cywilnego właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania zmarłego. W pozwie trzeba wskazać skład spadku i wyliczyć wartość należnego zachowku. Roszczenie przedawnia się po 5 latach od ogłoszenia testamentu.