Czy brak płatności może stanowić przestępstwo?

• Art. 286 k.k. – przestępstwo oszustwa.
• Kiedy dłużnik nie płacąc wypełnia przesłanki czynu zabronionego?

Przed zleceniem sprawy do windykacji, klienci jasno deklarują iż czują się oszukani przez swojego partnera biznesowego. „Wziął towar, nie zapłacił”, „Przez dwa miesiące wykonywałem dla niego usługi, a on się tłumaczy że sytuacja jest trudna i odda, jak będzie miał z czego” – niejednokrotnie słyszeliśmy podobne zdania z ust wierzycieli. Czy zachowaniem swym skutkującym brakiem płatności dłużnik wypełnia przesłanki czynu zabronionego, a jeżeli tak – to w jakich  dokładnie sytuacjach? O tym poniżej.

Art. 286 k.k. – przestępstwo oszustwa.

Zgodnie z brzmieniem art. 286 § 1 kodeksu karnego: „Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.”

Oszustwo należy do specyficznych przestępstw przeciwko mieniu. Polega ono na doprowadzeniu innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem za pomocą wprowadzenia w błąd lub wyzyskania błędu innej osoby lub na wykorzystaniu jej niezdolności do należytego pojmowania podejmowanych działań. W doktrynie prawa podkreśla się, że w myśl ww. przepisu, rozporządzenie mieniem oznacza każdą dyspozycję majątkową o skutkach rzeczowych lub o skutkach obligacyjnych. Będą to więc wszystkie czynności, które prowadzą do zmiany stanu majątkowego, a w szczególności prowadzą do zmiany we władaniu mieniem, między dysponentem mienia a sprawcą przestępstwa. Jak zgodnie się wskazuje, w grę wchodzą tu sytuacje, w których pokrzywdzony nie otrzymuje oczekiwanego ekwiwalentu swojego świadczenia lub otrzymane świadczenie ma charakter niewspółmierny do świadczenia pokrzywdzonego (np. pokrzywdzony nabywa rzeczy lub prawa o mniejszej niż oczekiwana wartości). Niekorzystne rozporządzenie mieniem obejmuje również pozbawienie w przyszłości konkretnych przychodów oraz każde inne pogorszenie sytuacji majątkowej pokrzywdzonego, a w szczególności zmniejszenie szans na zaspokojenie jego roszczeń w przyszłości, odroczenie terminu spłaty długu, odroczeniu terminu jego przymusowego ściągnięcia, czy też nawet niepełnowartościowe zabezpieczenie spłaty długu.

Kiedy dłużnik nie płacąc wypełnia przesłanki czynu zabronionego?

Organ ścigania winien stwierdzić wystąpienie przestępstwa stypizowanego w art. 286 § 1 k.k. gdy ustali iż wierzyciel – jako pokrzywdzony dokonał niekorzystnego rozporządzenia swoim mieniem, gdyż został przez dłużnika – jako sprawcę wprowadzony w błąd, jakoby zapłata za dostarczenie przez pokrzywdzonego towaru miała zostać na jego rzecz uiszczona, gdy tymczasem wyżej wymieniony nie dysponował środkami koniecznymi do takowej zapłaty. Oszustwem będzie więc zawarcie z kimś umowy nie informując tej osoby iż sytuacja finansowa nie pozwala na jej wykonanie, np. przez zapłatę ceny za zamówiony towar czy wynagrodzenia za świadczoną usługę. Co istotne, w orzecznictwie podkreśla się, że dla bytu przestępstwa oszustwa jest obojętne, czy pokrzywdzony mógł lub powinien był sprawdzić prawdziwość twierdzeń sprawcy, nie jest nawet istotne, że pokrzywdzony mógł wykryć błąd przy dołożeniu znikomej nawet staranności. Innymi słowy, wierzyciel nie ma obowiązku dokładnie weryfikować sytuacji swojego kontrahenta gdy zawiera z nim umowę, to ten kontrahent – gdy wie, że sytuacja ta jest słaba – powinien o tym informować.

Wykrycie więc takiego przestępstwa będzie więc najprawdopodobniej możliwe dopiero po przeprowadzeniu całego postępowania cywilnego o zapłatę przed sądem i po rozpoczęciu egzekucji z majątku sprawy. Wtedy to bowiem Komornik Sądowy ustali, kiedy u dłużnika pojawiły się zatory płatnicze, o których winien był poinformować wierzyciela przed zawarciem umowy, i czy miały one miejsce właśnie przed podpisaniem kontraktu.

Jeżeli interesuje Państwa sposób dochodzenia roszczeń na drodze karnej od nielojalnych kontrahentów, zapraszamy do kontaktu.